Een weerzien

[Adriaan]

Ik zag Francois Truffaut's Jules et Jim in het jaar dat die film uitkwam, in 1962. Ik was 26. Ik heb hem gisteren en vandaag weer gezien (de Alliance Francaise in Cebu tracteerde ons er op in de Ayala cinema) en ik ben nu 78. Ik was in 1962 diep onder de indruk en las vervolgens ook de roman (van Henri Roche) waarop de film was gebaseerd. Truffaut zei destijds dat hij niet meer had willen doen dan de sfeer van dat magische boek weergeven en bij mijn oorspronkelijke waardering ging het mij ook om die sfeer. Daarin paste o.a. dat ik de gemeenschappelijke amour van Jules et Jim, Catherine (prachtig gespeeld door Jeanne Moreau) , een tragische vrouw vond. Nu vind ik haar een egomaniakaal monster. Truffaut was destijds, toen hij die film maakte, niet veel ouder dan ik. Misschien vond ook hij haar toen tragisch want jonge mannen geven vrouwen een hoop crediet. Maar met mijn ogen van vandaag zie ik een dodelijke aanval op een bepaald type vrouwelijkheid en ik kan me haast niet voorstellen dat Truffaut zijn verhaal ook niet onder dat licht heeft gezien.   Een van de meest begrijpelijke scenes vind ik die van Jules achter de lijkkisten van die twee en van wie in de Engelse vertaling van het commentaar wordt gezegd dat hij, die meende haar niet te kunnen missen (zodat hij haar zelfs aan Jim wilde afstaan als hij maar bij haar mocht blijven),  een gevoel van opluchting had omdat hij had "been dazed by her to the point of nausea".

Maar een van de meest charmante scenes, met een lied van Catherine (Moreau) dat ik nooit heb vergeten, is hier: https://www.youtube.com/watch?v=bWjCTLsTxVY

[Adriaan]

Ik wil nog iets naders zeggen over "Jules et Jim" want het herzien of herlezen van een film of boek dat men in zijn jeugd bewonderd heeft vertelt je iets over de wijze waarop je zelf veranderd bent. En het lijkt, wat dat betreft, wel of het sociale proces dat Max Weber "Entzauberung" noemde (de verdwijning van "magische'" elementen in het sociaal handelen) zich ook in het individuele leven afspeelt. Althans dat is kennelijk zo bij mij.

Ik vind Truffaut's film nog steeds knap en intrigerend maar de "sfeer" die hij wilde suggereren (en die hem had verrukt in het semi autobiografische boek van Roche) die was er, meer dan een halve eeuw geleden, voor mij ook maar die kan ik nu niet terug vinden. Je bekijkt zo iets met het ontluisterende oog van de ouderdom. Je begint, vooreerst, te tobben over de "periodisering". De film begint voor de Eerste Wereldoorlog en loopt tenminste tot 1933 want de hoofdpersonen zien op het filmjournaal de boekverbranding door Nazi-studenten. Er klopt hier iets niet want niet alleen dat Jules, Jim en Catherine niet noemenswaardig schijnen te veranderen maar niet lang voor die bioscoopscene zegt Catherine dat ze 32 is - maar ze trouwde Jules voor de Eerste Wereldoorlog, had toen al verscheidene affaires achter de rug en moet toen tenminste 20 zijn geweest. Reken maar uit (overigens was Catherine - Moreau -  inderdaad ongeveer 32 toen die film werd gedraaid en 34 toen hij uitkwam).

Dan ga je je afvragen: waar leven die luitjes van? Jules heeft een vage job als entomoloog en moet iets schrijven over een obscuur insect, iets waarvoor je normaliter niet met goud beslagen wordt en zeker niet in die Crisistijd. Catherine is, even vagelijk, "docent" - waar doceert ze over: Shakespeare. zegt Jules aan Jim. Een onderwerp dus dat met het insect van Jules wedijvert in gebrek aan marktwaarde. Bovendien zie je niets van dat doceren want ze beweegt zich met Jules van hot naar haar, huurt dan een riante chalet ergens in de Oostenrijkse Alpen en vervolgens een molen aan de Seine in Parijs. Etc.

Op een gegeven moment heeft ze ook een riante wagen (het instrument waarmee ze zelfmoord pleegt, Jim in haar dood meesleurend). Dat was geen vanzelfsprekend eigendom in die tijd dus waar komt die ineens vandaan? Je raadt dat ze misschien Jules' schrale bankrekening (een voorschot van zijn insecten uitgever?) heeft geplunderd.

Goed. Dat voor het geraamte van feiten. En nu waarom ik Catherine niet "tragisch" meer vind maar ronduit een "pain in the neck". Ten eerste wil ze overal en ten allen tijde het centrum van de aandacht en handeling zijn. Een klein voorbeeld: Jules en Jim zijn in een spelletje domino verdiept. Catherine zit terzijde en tracht een volgens haar grappig verhaal te verstellen. Wanneer de mannen niet reageren zegt ze verontwaardigd dat dat verhaal toch wel een lachje waard was. Nog geen reactie. Dan vraagt ze of iemand haar rug wil krabben. Weg spel.

Ze gaan uit in Parijs en Catherine ontstelt de vrienden door in de Seine te springen. Die moeten dan laborieus aan de kant gaan staan voor reddingspogingen.

Ze beslist ook steeds wat er gedaan en waarheen gegaan er moet worden. Naar het strand. O.K. - naar het strand. Maar na een tijdje: nee, ik mis Parijs dus allemaal weer terug naar Parijs.

En dan haar liefdeleven "such as it is". Als ze Jules, waarmee ze gehuwd is, wil straffen gaat ze een nachtje  (en bij tenminste een gelegenheid een half jaar) bij en met iemand anders slapen. Albert, de man die haar op de gitaar begeleidt bij dat lied, is een gebruikelijke "stand in" maar ze heeft ook anderen. Wanneer Jim na de oorlog weer opduikt probeert ze hem te verleiden en dat lukt wonderwel. Ze heeft genoeg van Jules, zegt ze, maar die mag wel (en dat wil hij ook want hij is bezeten van haar) in het zelfde huis blijven wonen. Met Jim probeert ze een kind te krijgen (ze heeft er al een van Jules hoewel die niet op hem lijkt zegt Jim sceptisch) maar dat lukt niet meteen (hij moet zich eerst onthouden om zeker te zijn dat het kind van hem is). Daar krijgt ze ook gauw genoeg van en dan vertelt ze Jim dat hij op kan tateren - "he disgusts her". Ze wil hem wel naar het station brengen. Nu heeft Jim een vriendin, Gilberte, die, in tegenstelling tot Catherine, "geduldig en redelijk" is zegt hij (in de film is ze een beetje een "doormat" die in de haar toebedeelde scenes niets anders doet dan de bedlegerige Jim brieven van Catherine aanreiken en zijn brieven aan haar ter post bezorgen). Maar Catherine wil Jim terug. Hij weer op de trein. Maar hij vertelt haar nu wel dat hij met Gilberte wil trouwen en dat hij haar, Catherine, bewondert voor de wijze waarop ze "het leven" (lees: amoureuze relaties) wil exploreren maar dat haar, als "pionier", een minder zelfzuchtige houding past. Catherine smelt in tranen over de kinderen die ze nu niet samen zullen hebben ("ze zouden zo mooi zijn") maar ontsteekt plotseling in woede en tovert een revolver te voorschijn. Jim ontwringt haar die.

Bij een volgende toevallige ontmoeting van Jules en haar met Jim (in de bioscoop met dat journaal van de boekverbranding) wordt hij tesamen met Gilberte weer uitgenodigd. Bij dat bezoek zegt ze dat ze hem iets vertellen wil en nodigt hem uit in een rit met Jules' "overdraft" auto. Ze vraagt Jules goed naar hen te kijken en rijdt glimlachend een niet voltooide brug af. Maar goed dat Gilberte verstek liet gaan.

Kortom: niet "tragisch" - een "pain in the neck" om het zachtjes te stellen.

De Franse censuur maakte de film alleen toegankelijk voor boven achttienjarigen om de toen gebruikelijke redenen (hoewel er geen centimeter bloot te zien was). Maar men had daar toch gelijk hoewel niet om de redenen die hen bewogen. Als zestienjarige is men nog gevoeliger voor het verguldsel van "het interessante". Overigens valt daar ook bij wat meer gevorderde leeftijden weinig aan te doen. "Een overwinning op het interessante" zei Du Perron "maar je moet er altijd voor betaald hebben".

[Adriaan]

Ik wil hier nog aan toevoegen dat de vrouw die oorspronkelijk model stond voor Catherine in het boek van Roche. en later dus in de film, Truffaut een brief schreef over het e.e.a. Waarom? Had ze misschien een aanklacht wegens smaad in gedachten? Kun je net denken. Ze was blij met het portret, dus een "egomaniac" tot haar laatste dagen.

[Adriaan]

Nadat ik mijn zegje had gezegd ben ik op het internet op zoek gegaan naar "andere meningen" - en ik vond een scherpe analyse van mijn "fellow Australian": Germaine Greer (zoals men weet o.a. de auteur van The Female Eunuch - dat vroege document in de vrouwenemancipatie). Merkwaardigerwijze komt ze, wat het karakter van Catherine betreft, tot bijna de zelfde analyse als ik. Maar zij suggereert dat die verandering van mening niet een kwestie is van het persoonlijk ouder worden (hoewel ze bij de 70 was toen ze die recensie schreef) maar van een algemeen veranderde zienswijze. Zou het?

Ze suggereert ook (en dat is weer een aspect van die algemeen veranderde zienswijze) dat Jim en Jules eigenlijk verliefd waren op elkaar en veel beter af geweest zouden zijn als ze met elkaar waren getrouwd in plaats van, opeenvolgend, met Catherine. Maar in die tijd moest een vrouw het intermediair zijn. Dat zag ik zo niet. Ik zag het meer als een hommage aan de vriendschap i.p.v. de kwalen der "liefde".

Merkwaardigerwijze was Catherine in de vroege zestiger jaren een "role model" voor ook zulke figuren als Greer. Ze werd toen gezien als een "vrije geest, spontaan, speels en betoverend, die twee mannen lief had". Maar op de keper beschouwd, zegt de Greer van 2008, was het een afschuwelijk mens "an indulged and destructive narcissist" en die zelfmoord waar ze Jim in betrekt een "atrocious extravagance".

Het gekke is ook dat Truffaut, die kennelijk zeer aangetrokken was tot Moreau en later een liefdesverhouding met haar heeft gehad, zelf kennelijk niet heeft gezien wat voor een naar mens hij haar liet portretteren. Truffaut zou zeer geschokt geweest zijn, zegt Greer, als hij een "misogynist" was genoemd maar feit is dat alle vier vrouwen die hij daar uitbeeldt er bij hem niet goed afkomen. Dat hij Gilberte als "doormat" laat functioneren is ook Green opgevallen.

Zo wat is het dus: een persoonlijke "Entzauberung" als gevolg van de ouderdom of een algemene verandering in de sociaal/culturele omstandigheden die ons vandaag Catherine heel anders doen beoordelen dan vijftig jaar geleden het geval was.  Is het omdat de vrouwen emancipatie zo veel verder is voortgeschreden dat we (mannen zowel als vrouwen) nu van vrouwen eisen dat ze zich ook als volwaardige mensen gedragen en niet als figuren die in willekeur en onberekenbaarheid het "ewig Weibliche" mogen uitbeelden?


Ik laat hier enkele fragmenten van Greer's recensie volgen:



When François Truffaut's Jules et Jim was released in 1962, it was an instant hit with girls like me, francophile, penniless and non-monogamous. In those days, when contraception was available if you were sufficiently guileful, there were a fair few sex adventuresses about, though nowhere near as many as there are now. Enough of us took Jeanne Moreau's Catherine as a role model to establish a fashion for heavy black eye-liner, pale lips, sloppy jumpers and flappy skirts. Some even went so far as to try the Jackie Coogan cap worn by Catherine when she is masquerading as Thomas. We could all whistle "Le Tourbillon de la Vie". Catherine seemed a woman after our own hearts, who followed her desires rather than the rules.
...
Sex is a different matter. Sexuality is more protean than technology, and most 21st-century audiences will be puzzled by what seem to be blinkers on the plot. In its earlier life, the film was understood to be about Catherine, rather than Jules and Jim. Synopses were apt to say that it was about a woman who was a free spirit, spontaneous, playful and utterly bewitching, who loved two men. Every character was heterosexual. Men wore hats, and everybody went to bed appropriately clad, with only one person at a time, and of the opposite sex, bien entendu
...
Moreau's performance is spectacular, but the part can hardly be described as a character. The essence of the portrayal is contradiction and inconsistency. Her behaviour is both inexplicable and unforgivable; the wonder of it is that Jules and Jim forgive it. That is the plot; Catherine's inner life has nothing to do with it. For all we know, she is both frigid and miserable, and her joie de vivre is yet another virtuoso performance. Discussions of the film too often centre on explanations of her behaviour, as if she were a case study in psychology rather than a part in a film. Catherine treats her own face as a mask, the mask of the female, in Baudelaire's words as quoted by Jules, "scarecrow, monster, enemy of art, numbskull and trollop", but adorable, n'est-ce pas
...
Truffaut could be thought, like Don Juan and many another lady-killer, to be following a fantasy quest for the "ewige Weibliche", the eternal feminine
...
Watching Jules et Jim through the prism of the past 46 years, one wonders whether Truffaut would have done anything differently if he had been repelled by Catherine/Moreau rather than attracted to her. The camera caresses her, and she responds marvellously to it, but, viewed from this end of the telescope, Catherine seems insufferable. She will do anything to get attention. She decides on a whim to read Goethe's Elective Affinities, but her husband has lent his copy to Jim. We then witness Jules telephoning Jim asking him to bring the book back so that she can read it. Instead of telling her to sod off, Jim obediently trots back with the book. Both men understand that this is Jules handing Catherine over to Jim, who is fool enough to take her.
...

At this point, it would seem that the archetypal female is justified in Catherine because both men insist on thinking of her as a queen, an apparition, a creature of another world. The ménage à trois is supposed to be blissfully happy, though Jules can hardly be enjoying overhearing his best friend and his wife making love. When Catherine decides to seduce Jules by way of light relief from Jim, she does so as noisily as possible.
Jules et Jim is a reminder of how much has changed since 1962, and how much of that change has been for the good. We no longer expect lovers of the same sex to live in denial, or to interact through the medium of a person of the other sex, nor do we expect women to achieve their own ends by manipulating the agency of men. I hope I am not wrong in thinking that most people seeing Jules et Jim for the first time will find the ending to be not an act of poetic justice, but the final atrocious extravagance of an indulged and destructive narcissist. The question is not, after all, whether a woman can love two men at once, because obviously she can. But for true love to flourish, as Jules and Jim could both tell you, the parties must be free and equal.



Reply, Reply All or Forward | More

[josv]

Ik herinner me Truffaut meer van z'n acteer talent in



btw, beregoeie film !

[Adriaan]

Germaine Greer zegt aan het eind van haar betoog dat ze hoopt dat mensen die nu, meer dan een halve eeuw nadat de film uitkwam, die voor het eerst zien het slot niet zullen beschouwen als een daad van poëtische rechtvaardigheid (zoals zij zelf en vele anderen dat een halve eeuw geleden wschl. deden) maar als de laatste verschrikkelijke buitensporigheid van een verwende en destructieve narcissist.

Ja, ik vraag me af hoe het kleine Filipino publiek dat daar was op die film heeft gereageerd. Ik zag ditmaal het slot twee keer omdat het duidelijk aangekondigde programma onder Filippijns beheer in een "shamozzle" was geraakt. Ik ging ll.Donderdag naar die Ayala Cinema 4 om, op de aangekondigde tijd, een andere film van Truffaut te zien ("les quatre cents coups") maar viel halverwege in de vertoning van Jules et Jim. Omdat die ook voor de volgende dag was aangekondigd vroeg ik aan de meisjes bij de ingang (die er zaten om leden te werven voor de Alliance Francaise) of men zich de volgende dag wel aan de aangekondigde tijden zou houden. Ja, onze excuses voor vandaag, maar morgen wordt het precies gevolgd. Wel ik kwam prompt op de aangekondigde tijd binnen en toen was Jules et Jim al een tijdje aan de gang, hoewel niet meer dan een minuut of vijf denk ik.

Maar zodoende heb ik het slot dus twee keer meegemaakt. Beide keren was er maar een klein publiek hoewel de toegang gratis was (ja die Fransen doen wat om hun cultuur te verspreiden - nou van mij mag het hoewel de Vlamingen daar wschl. anders over denken). De eerste keer was er geen reactie na het slot, de tweede keer werd er bescheiden geapplaudisseerd. Ik vrees echter dat die gewelddadige daad van Catherine aan het eind appelleert aan het "Filipino temperament" (die man was toch "ontrouw" - nou dan) en dat het in die zin dus de verkeerde film was om daar te vertonen.